2025-02-26
Coraz więcej godzin spędzanych przed ekranami, ograniczona ilość czasu na świeżym powietrzu i niewystarczająca ekspozycja na naturalne światło słoneczne przyczyniają się do wzrostu liczby dzieci ze zdiagnozowaną krótkowzrocznością, objawiającą się gorszą jakością widzenia na dalekie odległości.

Roczny przyrost krótkowzroczności jest najszybszy u osób poniżej 10 roku życia[1]. Większą progresję można zaobserwować zwłaszcza u dzieci z wysoką krótkowzrocznością, z którą do 2050 roku może zmagać się nawet 10% światowej populacji[2]. Czym jest wysoka krótkowzroczność i dlaczego stanowi tak duże zagrożenie dla zdrowia oczu dzieci?

Krótkowzroczność to wada wzroku, w której światło ogniskuje się przed siatkówką zamiast bezpośrednio na niej, powodując rozmazany obraz odległych obiektów. W przypadku wysokiej krótkowzroczności, gdy wada przekracza -6,00 dioptrii, dochodzi do znacznego wydłużenia gałki ocznej, często powyżej 26 mm.

Rozwój tej wady nie jest kwestią przypadkową - determinują go zarówno czynniki genetyczne, jak i środowiskowe. Badania wykazały, że w ludzkim genomie zidentyfikowano prawie 200 miejsc związanych z krótkowzrocznością, ale nie odkryto jeszcze jednego konkretnego genu, który byłby za nią odpowiedzialny[3]. Wiadomo jednak, że jeśli jedno z rodziców ma krótkowzroczność, istnieje duże prawdopodobieństwo, że również dziecko będzie zmagać się z tą wadą. Dodatkowo, wraz z postępem technologicznym i zmianą nawyków, krótkowzroczność staje się coraz bardziej powszechna. Według danych Światowej Organizacji Zdrowia (WHO), do 2030 roku aż 3,4 miliarda ludzi będzie krótkowzrocznych[4].

 

Krótkowzroczność a wysoka krótkowzroczność

Krótkowzroczność i wysoka krótkowzroczność to terminy, które odnoszą się do tej samej wady wzroku, ale różnią się stopniem nasilenia problemu oraz potencjalnymi konsekwencjami zdrowotnymi.

Wyróżnia się dwa stopnie krótkowzroczności: niską (do -6,00 dioptrii) oraz wysoką (powyżej -6 dioptrii).

O ile niska krótkowzroczność wiąże się z niższym ryzykiem poważnych komplikacji zdrowotnych, o tyle wysoka krótkowzroczność, ze względu na intensywniejszy proces patologiczny w oku, wymaga bardziej zaawansowanej opieki okulistycznej, ponieważ może mieć poważniejsze długofalowe konsekwencje dla zdrowia oczu i jakości wzroku.

Wysoka krótkowzroczność znacząco zwiększa ryzyko wystąpienia poważnych chorób oczu, które w skrajnych przypadkach mogą prowadzić do trwałej utraty wzroku. W przypadku wysokiej krótkowzroczności gałka oczna jest nadmiernie wydłużona, co powoduje napięcie struktur siatkówki i zwiększa ryzyko jej odwarstwienia - stan ten wymaga natychmiastowej interwencji medycznej, ponieważ może prowadzić do utraty widzenia. Wysoka krótkowzroczność sprzyja również powstawaniu zwyrodnień w obrębie plamki, czyli miejsca na siatkówce odpowiedzialnego na wyraźne, centralne widzenie. Zmiany w tym obszarze znacznie pogarszają jakość widzenia i życia pacjenta. Ponadto, osoby z wysoką krótkowzrocznością są bardziej narażone na rozwój jaskry, która uszkadza nerw wzrokowy i również może prowadzić do utraty widzenia - tłumaczy Sylwia Kijewska, optometrystka, ekspertka Hoya Lens Poland. 

Specjaliści zalecają regularne badania wzroku już od najmłodszych lat, ponieważ nieodpowiednio „zaopiekowana" wada bardzo szybko postępuje.

Gałki oczne rozwijają się zazwyczaj do 21., a według niektórych źródeł nawet do 25. roku życia. U dzieci wzrok kształtuje się bardzo dynamicznie, co może prowadzić do szybkiego pogłębiania się wady. Rodzice i opiekunowie nie zawsze dostrzegają pogarszające się widzenie, a dzieci często same nie zgłaszają problemów. Dlatego regularne kontrole są niezwykle ważne - wyjaśnia Sylwia Kijewska, optometrystka i ekspertka Hoya Lens Poland.

Świadomość dostępnych sposobów postępowania pozwala odpowiednio reagować po zdiagnozowaniu krótkowzroczności i skuteczniej dbać o zdrowie wzroku dziecka.

Jak postępować w przypadku diagnozy?

Korekcja krótkowzroczności za pomocą okularów lub soczewek kontaktowych to absolutne minimum. Podstawową metodą korekcji krótkowzroczności są okulary ze standardowymi soczewkami jednoogniskowymi wypukło-wklęsłymi, tzw. „minusy". Takie soczewki zapewniają jedynie wyraźne widzenie, nie pomagają jednak spowolnić progresji krótkowzroczności, czyli jej dalszego rozwoju. Dlatego należy pamiętać, że korekcja to nie wszystko.

Równie ważne jest opracowanie planu terapeutycznego, którego celem jest korekcja niewyraźnego widzenia do dali oraz spowolnienie progresji krótkowzroczności. Zgodnie z wytycznymi Polskiego Towarzystwa Okulistycznego[5], istnieje kilka skutecznych metod spowalniania krótkowzroczności, których działanie zostało potwierdzone w badaniach klinicznych. Metody te można podzielić na dwie główne grupy - optyczne i farmakologiczne. Do metod optycznych zaliczamy okulary z soczewkami wykorzystującymi technologię rozogniskowania krótkowzrocznego na siatkówce oraz zakładane na noc twarde soczewki ortokeratologiczne. Farmakologiczne metody kontroli krótkowzroczności obejmują stosowanie atropinizacji, czyli regularną aplikację kropli z atropiną o niskim stężeniu (0,01 - 0,05 proc.).

Kluczowe jest dopasowanie konkretnego rozwiązania do trybu życia pacjenta oraz jego indywidualnych potrzeb i preferencji. Niektóre metody, takie jak atropina czy ortokorekcja, wymagają bezpośredniego kontaktu z powierzchnią oka, co dla części dzieci może być problematyczne. Dodatkową trudnością w przypadku atropinizacji może być także ograniczona dostępność gotowych preparatów - krople te muszą być sporządzane na receptę, co stanowi wyzwanie dla rodziców, którzy muszą znaleźć aptekę zdolną do ich szybkiego przygotowania. W tym kontekście okulary z soczewkami wykorzystującymi rozogniskowanie krótkowzroczne wydają się być rozwiązaniem łatwiejszym i bezpieczniejszym w zastosowaniu u dzieci - mówi Sylwia Kijewska, optometrystka i ekspertka Hoya Lens Poland.

Warto pamiętać, że żadna z metod kontroli krótkowzroczności nie gwarantuje całkowitego zahamowania progresji wady. Każdy organizm reaguje inaczej, dlatego kluczowe znaczenie ma wczesna diagnostyka oraz jak najszybsze wdrożenie odpowiednich działań. Ostateczny wybór metody zawsze powinien być konsultowany z lekarzem specjalistą.

 

Jak dbać o wzrok dzieci w przypadku wysokiej krótkowzroczności?

Skuteczne spowolnienie postępu wysokiej krótkowzroczności u dzieci wymaga nie tylko odpowiedniej korekcji i planu terapeutycznego, ale także codziennej profilaktyki. Kluczowe znaczenie mają zdrowe nawyki, takie jak higiena pracy wzrokowej i regularna aktywność na świeżym powietrzu.

Badania pokazują, że dzieci spędzające co najmniej dwie godziny dziennie na zewnątrz, w naturalnym świetle, mają mniejsze ryzyko rozwoju krótkowzroczności[6]. Ludzki wzrok przez tysiące lat był przystosowany do patrzenia w dal, co nie obciąża mięśni odpowiedzialnych za akomodację oka. Tymczasem współczesny styl życia, oparty na długotrwałym patrzeniu na bliskie odległości - zwłaszcza na ekrany urządzeń - sprzyja przeciążeniu wzroku i może przyspieszać rozwój wady.

Pamiętajmy, aby dzieci codziennie spędzały minimum dwie godziny na świeżym powietrzu, najlepiej w naturalnym świetle, ponieważ może to skutecznie spowolnić rozwój krótkowzroczności. Równie ważne są regularne przerwy podczas pracy wzrokowej, zwłaszcza przy korzystaniu z urządzeń elektronicznych - mówi Sylwia Kijewska, optometrystka i ekspertka Hoya Lens Poland. Zasada 20-20-20 to prosty sposób na zmniejszenie zmęczenia oczu. Co 20 minut patrzenia na ekran warto zrobić 20-sekundową przerwę, skupiając wzrok na obiekcie oddalonym o co najmniej 6 metrów - podkreśla ekspertka.

W przypadku wysokiej krótkowzroczności szczególnie istotne jest częstsze monitorowanie stanu zdrowia oczu, dlatego zaleca się wizyty u okulisty lub optometrysty co najmniej raz na 6 miesięcy, nawet jeśli dziecko nie zgłasza problemów ze wzrokiem.

Specjalista powinien regularnie monitorować:

• długość osiową gałki ocznej,
• stan siatkówki,
• ciśnienie wewnątrzgałkowe,
• ewentualne objawy powikłań związanych z krótkowzrocznością.

Wdrożenie tych zasad, w połączeniu z odpowiednią korekcją i nowoczesnymi metodami kontroli, może skutecznie spowolnić progresję krótkowzroczności oraz zmniejszyć ryzyko poważnych komplikacji w przyszłości.

---

[1] Dorian Tricard, Simon Marillet, Pierre Ingrand, Mark A Bullimore, Rupert R A Bourne, Nicolas Leveziel, Progression of myopia in children and teenagers: a nationwide longitudinal study

[2] Brien A. Holden, Timothy R. Fricke, David A. Wilson, Monica Jong, Kovin S. Naidoo, Padmaja Sankaridurg, Tien Y. Wong, Thomas J. Naduvilath, Serge Resnikoff Global Prevalence of Myopia and High Myopia and Temporal Trends from 2000 through 2050 - Ophthalmology

[3] Milly S. Tedja; Annechien EG Haarman; Meester-Smoor MA; Jaakko Kaprio; David A. Mackey; Jeremy A. Guggenheim; Christopher J. Hammond; Virginie J. M. Verhoeven; Caroline C. W. Klaver; for the CREAM Consortium, IMI - Myopia Genetics Report, „Investigative Ophthalmology & Visual Science" February 2019, Vol.60, M89-M105. https://doi.org/10.1167/iovs.18-25965

[4] World report on vision, World Health Organization, https://www.who.int/docs/default-source/documents/publications/world-vision-report-accessible.pdf

[5]  Wytyczne PTO dotyczące postępowania w krótkowzroczności postępującej u dzieci i młodzieży, https://www.pto.com.pl/wytyczne  

[6] 13. A.N. French, R.S. Ashby, I.G. Morgan, K.A. Rose. Time outdoors and the prevention of myopia. Exp Eye Res. 2013 Sep; 114: 58-68

Nadesłał: Andżelika Kostewicz